Odwołanie darowizny z powodu rażącej niewdzięczności

Zgodnie z art. 898 § 1 kodeksu cywilnego, darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

W postanowieniu z dnia 22 września 2023 r. odmawiającym przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania w sprawie I CSK 4647/22 Sąd Najwyższy stwierdził, że możliwość odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności obdarowanego jest instytucją wyjątkową. Uznaje się ją za spełnioną tylko w przypadkach szczególnych: zwłaszcza przestępstw obdarowanego przeciwko darczyńcy lub osobom dlań bliskim albo rażącego zaniedbywania obowiązków rodzinnych. Nie ma natomiast zastosowania w razie niezgodnych z wolą darczyńcy działań obdarowanego, będących wyrazem zagwarantowanej mu przez prawo autonomii (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 10 sierpnia 2017 r., II CSK 871/16, niepubl.).

O istnieniu lub nieistnieniu podstaw do odwołania darowizny z powodu rażącej niewdzięczności decydują w każdym przypadku konkretne okoliczności, rozważane na tle zwyczajów panujących w określonych środowiskach społecznych. Znamion rażącej niewdzięczności nie wyczerpują z reguły czyny nieumyślne obdarowanego, drobne czyny nawet umyślne, ale niewykraczające, w określonych środowiskach poza zwykłe konflikty życiowe, rodzinne, jak też wywołane zachowaniem się czy działaniem darczyńcy. Nie jest również obojętna przyczyna niewdzięczności, bo umożliwia dokonanie osądu, czy i na ile zachowanie obdarowanego może być uznane za nieusprawiedliwione (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 26 kwietnia 2016 r., I CSK 209/15, niepubl.).

Znamion rażącej niewdzięczności w rozumieniu art. 898 § 1 KC nie wyczerpuje zachowanie obdarowanego niewykraczające poza zwykłe konflikty dnia codziennego, związane ze wspólnym zamieszkiwaniem, wynikające z napiętej i konfliktowej sytuacji rodziny (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 17 listopada 2011 r., IV CSK 113/11, niepubl.).